Spa (Waals: Spå/Spâ) is een stad en gemeente in de Belgische provincie Luik en het arrondissement Verviers, aan de rivier de Wayai. De gemeente telt ruim 10.000 inwoners.
Geschiedenis
In de middeleeuwen behoorde Spa tot het markgraafschap Franchimont, genoemd naar de burcht in het naburige Theux. Spa kreeg in 1594 stadsrechten.
Spa was tot ongeveer 1980 het belangrijkste toeristische centrum van de Ardennen. De vermeende geneeskrachtige werking van het ijzer- en koolzuurhoudend water van de thermen van Spa was al in de 16e eeuw bekend. In 1764 werd de eerste badinrichting gebouwd en kreeg de stad bekendheid als kuuroord. In 1774 werd er het tweede casino van Europa geopend. In de 19e eeuw werd Spa zo bekend dat in het Engels "spa" een soortnaam voor kuuroord werd. De welgestelde bourgeoisie liet er kasteeltjes bouwen. Talrijke gekroonde hoofden, componisten en schrijvers verbleven in Spa.
Het Concours de Beauté dat op 19 september 1888 in de Casino werd gehouden, was de eerste schoonheidswedstrijd ter wereld.
Koningin Maria-Hendrika woonde van 1893 tot haar dood in 1902 in de Villa Royale; daar ontvluchtte ze de problemen van Laken.
Van maart tot november 1918, tijdens de Eerste Wereldoorlog, vestigden de Duitsers in Spa het hoofdkwartier van hun militaire opperbevel.[2] Hier, in Hôtel Britannique, planden de strategen het laatste offensief op het westfront, Operatie Michael. Keizer Wilhelm II van Duitsland ontvluchtte in oktober 1918 Duitsland, dat op het punt stond de oorlog te verliezen, voor de toenemend anti-monarchale stemming die zich in zijn land verspreidde. Hij nam zijn intrek in Kasteel La Fraineuse, dicht bij het militaire hoofdkwartier. Toen hij op 9 november vernam dat de troepen niet langer voor hem wilden vechten, trad hij af als Duits keizer. Hij wilde nog aanblijven als koning van Pruisen, maar de novemberrevolutie bracht de monarchie ten val en de Rijkskanselier zette hem af als staatshoofd. Aangezien de Britten en Fransen kenbaar hadden gemaakt dat ze de ex-keizer als oorlogsmisdadigerwilden vervolgen, ging Wilhelm de volgende dag vanuit Spa rechtstreeks naar de Nederlandse grensplaats Eijsden, waar hij asiel aanvroeg.[3] De Nederlandse regering stond dit toe en hij bleef voor de rest van zijn leven in Nederlandse 'ballingschap'.
In juli 1920 hielden de geallieerden in het kasteel La Fraineuse te Spa de naar de stad genoemde conferentie, als vervolg op de conferentie van Versailles. Ze ging voornamelijk over herstelbetalingen, ontwapening, bevoorrading en grenzen.
Bezienswaardigheden
- Het Voormalig badhuis van Spa, een monumentaal Neorenaissancegebouw uit 1868 en lange tijd het belangrijkste kuuroord van de stad.
- Het gemeentemuseum van Spa (Musée de la Ville d'eaux) bevindt zich in de oude koninklijke villa van koningin Marie-Henriëtte van Oostenrijk. In de bijbehorende stallen is het museum van het paard.
- De Galerie Leopold II uit 1878 is een indrukwekkend geheel, dat bestaat uit twee paviljoenen (het Marie-Henriettepaviljoen en het paviljoen de Petits Jeux), die met elkaar zijn verbonden door een overdekte wandelgang. Het gebouw van William Hansen is een typisch voorbeeld van de 19e-eeuwse monumentale metalen constructies, met gietijzeren zuilen en kapitelen. Het geheel bevindt zich in het Parc de Sept Heures, dat zijn naam dankt aan het uur waarop de kuurgasten het park bezochten om te wandelen.
- De Peter-de-Grote-bron bevindt zich in een monument in de vorm van een achthoekig prieel uit 1880. Het gebouw, waar sinds 2012 de dienst voor toerisme huist, is het werk van stedenbouwkundige Victor Besme. Je kan er het water met uitgesproken ijzerachtige smaak direct van de bron proeven. In de grote zaal van het monument getuigt het fresco 'het Gouden Boek' van het roemrijke verleden van Spa.
- De Waux-hall, een casino uit 1770
- De Protestantse kerk, een neogotisch gebouw uit 1876
- De neoromaanse Sint-Remacluskerk, herbouwd in 1885
- De Cascade monumentale, een constructie uit 1862 met beeldhouwwerk van Jacques Jaquet en Thomas Vinçotte waarop platen met 170 bezoekers zijn aangebracht
- Museum van het Bos en van het Water
In de gemeente Stavelot, nabij Spa, ligt het autorace circuit Spa-Francorchamps waar onder andere Formule 1 wedstrijden worden gehouden. In die gemeente bevindt zich ook het museum van het circuit.
Spa als begrip
De plaats Spa is in de loop der tijd geoniem geworden aan elke plaats met een natuurlijke waterbron waarvan wordt geloofd dat deze een speciale genezende werking heeft. Als een generieke term wordt het woord 'spa' ook gebruikt voor resort hotels en kuuroorden vaak gelegen in de buurt van een mineraalwaterbron of heetwaterbron – die whirlpools of andersoortige warmwaterhydromassagefacilliteiten aanbieden. Bijvoorbeeld op cruiseschepen worden de sauna en whirlpools e.d. aangeduid als 'spa'.
"Spa rood" lijkt op weg ook een soortnaam te worden. Het bedrijf Spa Monopole is sinds 1921 de exclusieve producent van dit bronwater, dat echter niet uit dezelfde bronnen komt als het ijzerhoudend water. Spa Monopole is nu onderdeel van de Spadel-groep die ook de bronnen van de Waalse plaatsen Spontin en Chevron controleert.